Kooperatif; ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaçlar ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilattır. Türkiye Kooperatifçilik Strateji Eylem Planına göre tanım bu şekilde kabul edilmiştir. Türk Ticaret Kanuna göre Kooperatif ticari bir şirkettir. Şirket türü "kooperatif şirket" olarak adlandırılmış ve A.Ş. ile benzerliğine vurgu yapılmıştır.

Türk Ticaret Kanuna göre Kooperatifler şirket olarak kabul edilmiştir. Tüm ticari işletmlerde olduğu gibi kooperatiler de devamlılığını sağlamak için kar etmek zorundadır. Kooperatifleri sermaye şirketlerinden ayıran en büyük özelliği ise sosyal faaliyetler içeren işlerle uğraşmasıdır. Kooperatifler, şirketlerin akisine tüm ortaklarının kazancını hedefler ve bunun için çalışmalıdır. Kooperatifler çoğunlukla dernekler ile karıştırılır ama dernekler ticari faaliyette bulunamazken, kooperatifler ortaklarının ihtiyacını karşılamak adına anasözleşmedeki faaliyet konuları ile alakalı olmak üzere her türlü ticari faaliyeti yapabilirler.

Kooperatifler ortakları ile alış-veriş yaparlar. Yapılan bu işlem sonucunda pozitif veya negatif gelir-gider farkı meydana gelir. İşte bu pozitif farktan tüm masraflar çıkarıldıktan sonra kalan miktar ortakların işlem oranına göre geri dağıtılır. 1163 sayılı kanunun 38. Maddeye göre (6/10/1988-3476/7md.) Pozitif gelirin en az %50'si RISTURN olarak geri ödenir diye yazmaktadır. Bu oran %50'den az olmamak şartıyla anasözleşmede belirlenebilir. Örneğin; Tarımsal Kalkınma Kooperatif Anasözşleşmesinde bu oran %70'tir. Kooperatif ile işlem yapmayan bu geri iadeden hak iddia edemezler. Kooperatif yıllık gelir-gider farkında zararda ise bu geri ödeme yapılamaz. Yıllık olağan genel kurullarda gelir-gider farkının nasıl dağıtılacağı kesinlikle karara bağlanmalıdır. Eğer pozitif gelir-gider farkı varsa genel kurulda dağıtılmaması ve yatırım geliştirme fonuna aktarılması oylanacaksa tüm ortakların 3/4'nün evet aktarılsın diye oy kullanması gerekmektedir.

Kooperatiflere ortak olma şekli kanun ve anasözleşmede açıkça ifade edilmiştir. İlk yapılacak iş ortak olmak istediğiniz kooperatifin anasözleşmesini okumak olmalıdır. Hangi haklara sahipsiniz? Sorumluluklarınız nedir? Bütün bunları bilmeniz gerekmektedir. Bazı kooperatiflerde ortak sayısı sınırlıdır. Özellikle yapı ve taşımacılık kooperatiflerinde bu sınırlama çok görülür. Fakat sınırlama keyfi değil, anasözleşmede belirtilmesi gerekir. Ortak olmak istediğiniz kooperatifin şartlarını tamamlıyorsanız bir dilekçe ile kooperatif yönetim kuruluna başvurmasınız gerekiyor. Bu dilekçede anasözleşmeyi okuduğunuzu, kooperatifin borcu, alacağı ile ortak olmayı kabul ettiğinizi belirtmelisiniz. Dilekçe ile birlikte anasözleşmede belirtilen ortaklık payını ya tamamını ya da 1/4'ünü ödediğinizi gösterir (banka dekontu olursa iyi olur) belgeyi de vermelisiniz.

Yönetim kurulu bu başvuru inceler eğer anasözleşmede belirtilen şartları taşıyıp taşımadığnızı araştırmakla yükümlüdür. Bu araştırma sonucunda size cevabını bildirir. Geri bildirme süresi anasözleşme ile belirlenir. Anasözleşmede belirtilen şartları taşıyorsanız sizi kabul eder.

Ortakların sorumlulukları anasözleşmede belirtilir ve her kooperatif türüne göre değişiklik gösterir. Bu konuda ilk başvurcağınız yer anasözleşmeniz olmalıdır. Örneğin; Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinde ortaklık sermaye payının 100 katı ve ek ödemeler ile sınırlıdır diye yazmaktadır. Bir başka tür kooperatif anasözleşmesinde ise sermayesi kadar sorumludur diye yazmaktadır. Bununla birlikte kooperatifin sorumluluğu da çok önemlidir. Anasözleşmede aksine bir hüküm yok ise kooperatif alacaklılarına karşı mal varlığı ile sorumludur.

Kooperatifler şu defterleri tutmakla yükümlüdür.

1. Yevmiye Defteri,

2. Defter-i Kebir,

3. Envanter Defteri,

4. Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri

5. Yönetim Kurulu Karar Defteri,

6. Ortaklık Pay Defteri

Bu defterlerin noter tasdiği zorunludur. Defterlerin tasdiklenmesi, saklanması, korunması Yönetim Kurulunun sorumluluğundadır. Zamanında tasdik edilmeyenler maddi cezaya çarptırılırlar. Hepsi için açılış tasdiği zorunludur. Bununla birlikte ara tasdik ve kapanış tasdiği zorunluluğu olanlar vadır.

DEFTER	AÇILIŞ	ARA	KAPANIŞ
Yevmiye Defteri	İlk kullanımdan önce	31 Ocak	6. Ayın sonunda
Defter-i Kebir	İlk kullanımdan önce		Defter bitene kadar kullan
Envanter Defteri	İlk kullanımdan önce		Defter bitene kadar kullan
Yönetim Kurulu Karar Defteri	İlk kullanımdan önce	31 Ocak	31 Ocak
Ortaklık Pay Defteri	İlk kullanımdan önce		Defter bitene kadar kullan
Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri	İlk kullanımdan önce		Defter bitene kadar kullan

DEFTERLERİN SAKLANMA SÜRESİ

Türk Ticaret Kanununa göre:  10 yıl

Vergi Usul Kanununa göre  :    5 yıl

SGK'ya göre : 15 yıl

Kooperatifler kendi sorunlarını kendi içinde çözmesi gerekir. Yine de çözülmeyen sorunlar karşısında bir ortak ilk önce şikayetini ortağı olduğu kooperatifin denetim kuruluna bildirmeledir. Oradan çözüm bulamazsa kooperatifin oğrtağı olduğu üst birliğe bildirmelidir. Oradan da çözüm bulamazsa il müdürlüğüne, oradan da çözüm bulamazsa ilgili bakanlığa, oradan da çözüm bulamazsa mahkemeye başvurmalıdır. Bu sıra çok önemlidir ve bu şekilde takip edilmelidir. Direkt mahkemeye başvurulması durumunda bazı mahemeler sıranın takip edilmesi için dosyayı geri gönderebilir.

Üç ay evvel ortak olmayanlar hariç her ortak genel kurula katılma hakkına sahiptir. Yapı kooperatiflerinde genel kurul toplantılarına katılma için bu şart aranmaz. (1163 sayılı kanun Madde:26)

Kooperatiflerde genel kurul gündem maddeleri yönetim kurulu tarafından hazırlanır. Gündeme madde eklenmesi durumunda ise dörtten az olmamak üzere ortakların en az 1/10'u tarafından genel kurul toplantısından en az 20 gün önce yazılı olarak bildirilecek hususların gündeme konulması zorunludur. (1163 Sayılı kanun Madde 46) Yani kooperatif 100 ortaklı ise en az 10 kişinin imzası ile yazılı olarak genel kurul tarihinden en az 20 gün önce sunulan ek madde gündeme alınmak zorundadır. Bu durumda gündem maddelerinin en az 20 gün önceden ortaklar tarafından biliniyor olması gerekmektedir. Bunu şöyle de yorumlaya biliriz. Biz istediğimiz maddeyi yazalım, gündemde var ise sorun yok. Ama yok ise bu maddeyi eklemiş oluyoruz.

Bu yöntemden ayrı olarak genel kurul günü divan kurulu oluşturulduktan sonra gündem maddelerinin görüşülmesine başlanmadan önce (doğrusu divan başkanın maddeleri tekrar okuyup, madde eklemek isteyen var mı? diye sormasıdır) tüm ortakların en az 1/10'unun imzası ile yazılı olarak ek madde teklifinde bulunabilirler. Ancak bu maddeler şu konuları içermelidir.

1. Hesap tetkik komisyonunun seçilmesi,
2. Bilançonun incelenmesinin ve ibranın geriye bırakılması,
3. Çıkan veya çıkarılan ortaklar hakkında karar alınması,
4. Genel kurulun yeni bir toplantıya çağrılması ve kanun, anasözleşme ve iyi niyet esasları ile genel kurul kararlarına aykırı olduğu ileri sürülen yönetim kurulu kararlarının iptali,
5. Yönetim kurulu üyeleri ile denetçilerin azli ve yerlerine yenilerinin seçilmesi,

Sunulan madde teklifi genel kurula katılan ortaklara sunulur. Ortakların yarıdan bir fazlası kabul ederse bu madde gündemde ilgili olan sıraya eklenir.

Genel kurullarda gündem maddeleri oylanmak üzere ortaklara sunulur. Her gündem maddesi içeriği gereği farklı oy sayılarına göre kabul edilir. Bu husus anasözleşmede açıkça belirtilmiştir. 1163 sayılı kanunun 51. maddesine göre; kooeratifin dağılması, diğer bir kooperatif ile birleşmesi ve anasözleşme maddlerinin değiştirilmesi hazirun listesini imzalayanların 2/3'nün evet oy kullanması gerekir. Bu durum anasözleşme ile daha da ağırlaştırılabilir. Bazı anasözleşmelerde üst birliğe ortak olma ve/veya ortaklıktan çıkma konusunda da bu oy oranı aranmaktadır.

Ortakların şahsi sorumluluklarının arttırılması veya ek ödeme yükümlülüklerinin arttırılması konusunda ise tüm ortakların 3/4'nün evet demesi gerekmektedir. Örneğin yıl sonunda gelir-gider farkı negatif ise (zarar) bu zararın kapatılması için ortaklardan para toplanılması söz konusu ise 3/4 oranı aranmalıdır.

Bununla birlikte kooperatif bir bankadan kredi alacak ise tüm ortakların 3/4'nün evet demesi gerekmektedir. Yani 100 ortaklı kooperatifin 75'nin evet kredi çekilebilir diye oy kullanması gerekir. Kamu bankaları içinse küçük bir ayrıcalık vardır. Kredi alınmış (bunun için 3/4 oranı şarttır) ve ödemeler başlamış. Bir süre sonra kredi miktarı arttırılacak ise hazır bulunanların 2/3'ünün rızası alınmalıdır.